تاریخچه فرش بسیار پر قدمت است و از زمان های دور بشر به این هنر ارزنده علاقه زیادی داشته است. اولین آثار به جا مانده از فرش‌بافی یک چاقو مخصوص بافت فرش است و به ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد.
به دلیل آسیب‌پذیر بودن قالی دستباف در مقایسه با سایر هنرهای دستی و عمر کوتاه‌تر آن نسبت به سایر آثار و شواهد پیشنیان، تاریخچه کامل و دقیقی در مورد فرش دستباف وجود ندارد. آنچه در مورد گذشته‌ی فرش می‌دانیم اغلب از روی نوشته‌ها یا تصویر سازی‌های پیشنیان است.
قدیمی‌ترین فرش دنیا
قدیمی ترین‌فرش یافت شده در روی زمین فرشی با نام پازیریک است که توسط یکی از باستان‌شناسان روسی به نام سرگی رودنکو یافت شد. فرش پازیریک با الیافی از جنس پشم و در ابعاد مربعی شکل و حدود ۱.۹۸ در ۱.۸۹ متر بافته شده است. طرح پازیریک شامل حیواناتی از جمله آهو، اسب و حیوانات تخیلی و با سر عقاب و پیکر شیر است. بیشتر محققان معتقدند که این فرش را پارت‌ها و مادها بافته‌آند و بافت آن به همان دوره‌ی زمانی متعلق است.
تاریخچه فرش دستباف ایران
قالیبافی در ایران و در زمان صفوی، شاه طهماسب و شاه عباس کبیر به اوج خود رسید و از ارزش بسیار بالایی برخوردار شد. ۳۰۰۰ فرش باستانی و عتیقه از این دوران به جای مانده که در حال حاضر برخی از آن‌ها بازبافت شده و در موزه‌های داخل و خارج کشور نگهداری می‌شوند.
در قرن نوزدهم فرش‌های گرانبها و مرغوب به ویژه تبریز از ایران وارد اروپا شدند و از آن طرف به قسطنطنیه فرستاده می‌شدند.
تا جنگ جهانی اول کشورهای اروپایی تعدادی کارگاه های قالیبافی در برخی از استان های ایران گشودند و تولید فرش در آن زمان با افزایش زیادی مواجه شد.
یکی از با شکوه ترین و با اهمیت ترین فرش‌های ایران فرش بهارستان یا بهار خسرو است که به دوره ساسانی تعلق دارد و در کاخ تیسفون قرار داشت، بعد از حمله اعراب این فرش را به قطعه های کوچک تبدیل کردند و هرکدام را به صورت جداگانه به فروش گذاشتند.
زمان سلجوقیان هم تاثیر مهمی در قالیبافی داشته است، بافت فرش به صورت ترکی توسط زنان سلجوقی انجام می‌گرفت که مهارت زیادی در این زمینه داشتند. در حال حاضر در بسیاری از مناطق ایران فرش‌ها با چله و گره ترکی بافته می‌شود.
مهمترین زمان در تاریخ فرش مربوط به دوران صفویه می‌باشد و ۱۵۰۰ تخته فرش از این زمان در تمام موزه های جهان حفظ می‌شود.
در زمان شاه عباس به دلیل علاقه زیادی که به قالیبافی داشتند، کارگاه‌های بزرگ قالی بافی گشایش یافت، بسیاری از فرش‌های این زمان با ابریشم‌های مرغوب و تارهای طلا و نقره بافته شد که از نفیس ترین فرش‌های آن زمان به شمار می‌رفت.
در دوران حمله مغول‌ها این هنر و صنعت بطور چشمگیری کاهش یافت و حتی بعد از اتمام جنگ هم هیچ فرش نفیس و ارزشمندی یافت نشده است. تنها در شهرهای کوچک به بافت فرش می‌پرداختند، این وضعیت تا زمان قاجار ادامه داشت تا دوباه قالی بافی رونق پیدا کرد و در بازارهای خارجی رواج یافت.
تاریخچه رنگرزی فرش
در گذشته الیاف به‌دست‌آمده از دام‌های پرورشی به صورت گیاهی رنگرزی می‌شد، اولین پارچه ها از دوران هخامنشی که به رنگ ارغوانی بود با استفاده از صدف های دریایی رنگ آمیزی می‌شدند.
فرش پازیریک هم که یکی از زیباترین و قدیمی ترین فرش تاریخ به شمار می‌رود از رنگ های گیاهی به خصوص از صدف های دریایی بهره گرفته است.
در دوران ساسانی که فرش‌بافی از رونق بالایی برخوردار بود، کارگاه های پیشرفته و مجهز رنگرزی وجود داشت و الیاف به صورت گیاهی و طبیعی رنگرزی می‌شدند. فرش بهار خسرو یا بهارستان نمونه کاملی از هنر در آن زمان بوده است، این فرش نه تنها از رنگ های طبیعی خیره کننده و زیبا بهره برده است بلکه برای زینت بخشیدن بیشتر از جواهرات گرانبها نیز در این فرش استفاده شده است.
در دوران سلجوقیان هم کارگاه‌های رنگرزی در بسیاری از شهرهای ایران وجود داشت. شیوه‌ی رنگرزی در ایران به ویژه در زمینه مینیاتور و طراحی آنچنان به شهرت رسید که ایرانیان به عنوان پیشکسوتان این هنر و صنعت شناخته می‌شدند.
در آن زمان برای رنگ آمیزی مینیاتورها از سنگ های معدنی رنگی بهره می‌بردند، این رنگ‌های معدنی از درخشندگی بسیار بالایی برخوردار بود و در نهایت برای تزیین و جلا بخشیدن بیشتر آن از طلا در کارهایشان استفاده می‌کردند.
اما در رنگرزی فرش دستباف از گیاهان رنگی از جمله: اسپرک، روناس، پوست گردو، پوست انار، نیل، زعفران و … استفاده می‌کردند که ثبات و مقاومت بسیار زیادی داشت و در استفاده های بلند مدت هم رنگ ها جلوه‌ی اولیه خود را از دست نمی‌دادند.
امروزه اغلب رنگرزی فرش دستباف و فرش ماشینی با رنگ‌های مصنوعی به انجام می‌رسد.
برچسب ها :
فرش دستبافت
فرش پازیریک
تاریخچه فرش
فرش ایرانی
فرش دستبافت ایرانی